Կովկասան ճակատ

Սասունի 1894 թվականիապստամբությունը։ Շուրջ35 հազար հայ բնակչությունունեցող և մեկ տասնյակգյուղախմբեր ընդգրկողՍասունի գավառը, որնուներ ազատագրականպայքարի հարուստավանդույթներ, դեռևս 1880-ական թվականներիցպայքարի մեջ էր քրդականհրոսակների, կառավարական զորքերի և ոստիկանության կամայականություններիդեմ։ Ազատ կյանքին և զենք կրելուն սովոր լեռնական սասունցին, բնականաբար, իր վրա պետք է բևեռեր ազատագրական շարժումըգլխավորող կուսակցությունների ուշադրությունը։ ԱզատատենչՍասունը պարարտ հող էր ազատագրական գաղափարներիքարոզման համար։ Հնչակյան գործիչներն առաջինն էին, որգործնական աշխատանք տարան Սասունը կազմակերպելուուղղությամբ։ 1891 թ. Միհրան Տամատյանը հաստատվեց Սասունում ևլեռնականների մեջ քարոզեց Հայաստանի ազատագրությանգաղափարը։ Թեև 1893 թ. մայիսին թուրքերին հաջողվեց իրենց ձեռքըգցել Տամատյանին, բայց նրան փոխարինելու եկած գործիչները, որոնցմեջ հատկապես աչքի էին ընկնում Մեծն Մուրադը (ՀամբարձումՊոյաճյան), Հրայրը (Արմենակ Ղազարյան), Գևորգ Չավուշը (ԳևորգԱդամյան), Շենիկի տանուտեր Գրգոն (Գրիգոր Մոսեյան) և ուրիշներ, իրենց վրա վերցրին Սասնո ազատամարտի հետագա կազմակերպումնու ղեկավարումը։

 Թուրքական իշխանությունները Սասունում սկսված խմորումներիցանհանգստացած՝ 1891-1892 թթ. նրա դեմ հանեցին քրդական ցեղերին, Համիդիե հեծելազորային ջոկատներ ու ոստիկանական կանոնավորուժեր։ Հետ մղելով բոլոր հարձակումները՝ սասունցիներըգործնականում հայտնվեցին օսմանյան պետության դեմկիսապատերազմական վիճակում։ 1893 թ. ամռանը Բիթլիսի կուսակալԹահսին փաշան սասունցիներին ներկայացրեց իր պայմանները. 1.հանձնել հեղափոխականներին, ղրսից եկած գործիչներին ու նրանցհամակիրներին, 2. հանձնել զենքերը, 3. վճարել այդ տարվա ևնախկինում չվճարած բոլոր տուրքերը, 4. ստորագրել հանրագրություն, համաձայն որի իրենք շատ գոհ են օսմանյան կառավարությունից ևըմբոստացել են Միհրան Տամատյանի թելադրանքով։

 Առաջարկված պայմանները երկընտրանքի առջև կանգնեցրինսասունցիներին։ Դրանց ընդունումը հավասարազոր էրանձնատվության, մերժումը կընկալվեր որպեսապստամբություն։ Սասուննընտրեց երկրորդ ուղին: Ժխտելով Սասունումհեղափոխականների ուդրսից եկած գործիչներիառկայությունը, հրաժարվելով հանձնելզենքերը և վճարելտուրքերը՝ սասունցիներըդրանով գործնականումապստամբության դրոշպարզեցին թուրքականբռնապետության դեմ։Սասունը դարձավ Հայկական Հարցի լուծման համար մղվող պայքարիկարևոր ճակատ։ Սասունցին հույս ուներ ստանալ եթե ոչ քրիստոնյաազգերի, ապա գոնե դրսի հայության, մասնավորապեսկովկասահայության օժանդակությունը՝ դրամով, զենքով ու կռվողուժերով։ 1893 թ. վերջերին Սասունի համար զենք ձեռք բերելունպատակով Թիֆլիս ժամանեց Մեծն Մուրադը (ՀամբարձումՊոյաճյան), իսկ հաջորդ տարվա սկզբներին նույն նպատակով Կարսանցավ Հրայրը։ Բայց Սասունը չստացավ ակնկալված օգնությունը։

 Շուտով Սասունը օղակի մեջ առնվեց. հայտարարվեցպատերազմական վիճակ։ 1894 թ. հունիսին կառավարությունը դիմեցվճռական միջոցների։ Սուլթանի հանձնարարությամբ Սասունարշավող զորքերի ղեկավարությունը ստանձնեց Անատոլիական 4-րդբանակի հրամանատար, ջարդարար Զեքի փաշան; Բացի նրագլխավորած 12 հազարանոց զորամիավորումից, Սասունի վրաշարժվեցին նաև այլ զորամասեր՝ Դիարբեքիրից, Կաբինից, Երզնկայից, Մուշից, Վանից, անգամ Բաղդադից ու Հալեպից։ ԴեպիՍասուն շարժվեցին նաև ոստիկանական ուժեր, համիդիեականզորախմբեր և տասնյակ հազարավոր անկանոն քուրդ բաշիբոզուկներ։Այսպիսով, Սասունի դեմ դուրս բերվեց ժամանակի ռազմականտեխնիկայով զինված մի հսկա բանակ, որն իր թվաքանակովգերազանցում էր Սասունի հայությանը: Դա վկայում է այն մասին, թեսուլթանի համար որքան վտանգավոր էր ըմբոստ Սասունը: Օգոսաոսիսկզբներին թուրքական կանոնավոր զորքերը հարձակման անցան։Մուրադի և մյուս հրամանատարների գլխավորությամբ կայծքարեհրացաններով, դաշույններով, կացիններով զինված սասունցիներըշուրջ մեկ շաբաթ շարունակ աներևակայելի խիզախությամբ ուանձնազոհությամբ կռվում էին թշնամու դեմ՝ մնալով իրենց դիրքերում։Ի վերջո, սակայն, նրանք ստիպված էին մարտերով նահանջելանմատչելի լեռները։ Անհավասար գոտեմարտը շարունակվեց ևս 15 օր։ Ռազմամթերքը և պարենը համարյա սպառած սասունցիներիուժերը ջլատելու նպատակով թուրքական հրամանատարությունըդիմեց նենգության՝ ներման խոստումով նրանց անձնատուր լինելուառաջարկ արեց։ Սասունցիները մերժեցին առաջարկը։ Բայց նրանցիցմոտ 200 դյուրահավատներ օգոստոսի 15-ին լքեցին դիրքերը ևշարժվեցին դեպի թուրքական բանակատեղի։ Այստեղ նրանցշրջապատեցին ու սրի քաշեցին։ Հակառակորդն անցավ նորհարձակման։ Անդոկի, Կեպինի և Տալվորիկի բարձունքներում Սասնոապստամբները վերջին մարտերը տվեցին թշնամուն։ Շատերըզոհվեցին հերոսի մահով։ Նրանց կողքին ընկան նաև բացառիկտոկունություն և անձնազոհություն ցուցաբերած սասունցի կանայք։Խուսափելով թշնամու ձեռքն ընկնելուց՝ նրանցից շատերըգերադասեցին անդունդը նետվել։ Օգնություն չստանալով որևէ տեղիցև մնալով միայնակ՝ օգոստոսի 24-ին Սասունն ընկավ։ Մուրադը, ԳևորգՁավուշը և քարանձավներում ապաստանած մի խումբ մարտիկներգերվեցին ու շղթայակապ տարվեցին Մուշ։ Սկսվեց խաղաղբնակչության ջարդը: Ավերվեց ու հրի մատնվեց շուրջ 40 գյուղ, զոհվեցավելի քան յոթ հազար հայ։ Սասունում սկսված ապստամբությունըՀայաստանում համընդհանուր ապստամբության վերաճելու հույսերը իդերև ելան։

Ջերմահաղորդականութուն

Տարբեր ջերմաստիճանի երկու մարմիններ միմյանց հպելիս՝ ջերմափոխանակության հետևանքով տաք մարմնի ներքին էներգիան նվազում է, իսկ սառը մարմնինն` աճում: Այլ կերպ ասած` տաք մարմնից սառը մարմնին էներգիայի որոշ քանակ է հաղորդվում: Էներգիան կարող է հաղորդվել ոչ միայն տաք մարմնից սառը մարմնին, այլև նույն մարմնի տաք մասերից սառը մասերին:

Մարմնի տաք մասից սառը մաս էներգիայի հաղորդումն ակնառու դարձնելու համար կատարենք հետևյալ փորձը: Ամրակալանին պղնձե ձող ամրացնենք: Մոմով կամ պլաստիլինով ձողի երկայնքով մի քանի մեխեր ամրացնենք (շարժապատկեր): Ձողի մյուս ծայրը տաքացնենք սպիրտայրոցի բոցով: Տաքանալու ընթացքում մոմն սկսում է հալչել, և մեխերն աստիճանաբար պոկվում են ձողից: Սկզբում պոկվում են այն մեխերը, որոնք կրակի բոցին ավելի մոտ են: Հետո հերթականությամբ պոկվում են մյուս մեխերը: Այս պարզ փորձն իրոք ակնառու է դարձնում էներգիայի հաղորդումը ձողի տաք ծայրից դեպի սառը ծայրը: Իսկ էներգիայի հաղորդումը բացատրվում է հետևյալ կերպ:

Սկզբում մեծանում է մետաղի այն մասնիկների շարժման արագությունը, որոնք մոտ են կրակին: Այդ մասում ձողի ջերմաստիճանը բարձրանում է: Այդ մասնիկների և դրանց հարևանությամբ գտնվող մասնիկների բախումների հետևանքով վերջիններիս արագությունը նույնպես մեծանում է: Դրա արդյունքում բարձրանում է ձողի այդ հատվածի ջերմաստիճանը: Այնուհետև մեծանում է հաջորդ մասնիկների արագությունը և այդպես շարունակ, ինչն էլ

տաքացնում է ամբողջ ձողը:

Փորձից հետո ուշադիր զննելով ձողը՝ կհամոզվենք, որ նրա չափերի փոփոխություն տեղի չի ունեցել: Սա նշանակում է, որ ջերմափոխանակության ընթացքում էներգիան հաղորդվել է՝ առանց նյութի տեղափոխության:

Տաք մարմնից սառը մարմնին, կամ մարմնի տաք տեղամասից սառը տեղամասին ներքին էներգիայի հաղորդման պրոցեսը, որն իրականացվում է մոլեկուլների ջերմային շարժման և փոխազդեցության շնորհիվ, կոչվում է ջերմահաղորդականություն:

Առավել մեծ ջերմահաղորդականությամբ օժտված են մետաղները, հատկապես արծաթը և պղինձը: Հեղուկների (բացառությամբ հալեցրած մետաղների) ջերմահաղորդականությունը փոքր է: Գազերինն ավելի փոքր է, քանի որ դրանց մոլեկուլներն անհամեմատ ավելի հեռու են գտնվում իրարից, և էներգիայի փոխանցումը մի մասնիկից մյուսին դժվարությամբ է կատարվում:

Ուշադրություն

Բրդի, բմբուլի, մորթու վատ ջերմահաղորդականությունը (որը պայմանավորված է նրանց մանրաթելերի միջև օդի առկայությամբ) թույլ է տալիս կենդանու մարմնին պահպանել օրգանիզմի ստեղծած ջերմային էներգիան և այդպիսով խուսափել սառչելուց: Ցրտից պաշտպանում է նաև ճարպի շերտը, որն առկա է լողացող թռչունների, կետերի, ծովափղերի, փոկերի և մի քանի այլ կենդանիների մոտ:

Կոնվեկցիա

Կա ջերմափոխանակության տեսակ, որի դեպքում էներգիան մի տեղից մյուսը փոխանցվում է՝ շնորհիվ նյութի շերտերի անհավասարաչափ տաքացման, իրականանում է միայն հեղուկներում և գազերում, էներգիան մի տեղից մյուսը փոխանցվում է նյութի տեղաշարժի հետևանքով: Ջերմահաղորդականության այդ տեսակը այսպես կոչված կոնվեկցիան է (հունարեն «կոնվեկտիո»՝ հասցնել, մատուցել բառից):

Հայտնի, որ հեղուկները և գազերը սովորաբար տաքացնում են ներքևից: Ջրով լի թեյնիկը դնում են գազօջախի վրա, ջեռուցման մարտկոցները հատակին հնարավորինս մոտ են տեղադրում: Պարզենք, թե ինչով է դա պայմանավորված:

Ձեռքը պահելով տաք սալօջախի կամ վառվող լամպի վրա՝ մենք զգում ենք, որ սալօջախից կամ լամպից վեր են բարձրանում օդի տաք հոսանքներ (նկ. 1):

Օդի այն շերտը, որ սահմանակից է սալօջախին կամ լամպին, տաքանում և դրա հետևանքով ընդարձակվում է: Արդյունքում այդ տաքացած օդի խտությունը փոքրանում է շրջապատող սառն օդի խտությունից, այսինքն, տաք օդի կշիռը փոքրանում է: Տաք օդի կշիռը փոքրանում է՝ նրա վրա ազդող արքիմեդյան ուժից, ինչի հետևանքով այն վեր է բարձրանում, իսկ նրա տեղը զբաղեցնում է սառը օդը: Որոշ ժամանակ անց օդի այդ շերտը տաքանալով՝ նույնպես բարձրանում է վեր՝ իր տեղը զիջելով օդի հաջորդ զանգվածին, և այդպես շարունակ: Տեղի է ունենում օդի սառը և տաք շերտերի մեխանիկական խառնում, որն ուղեկցվում է ջերմափոխանակությամբ: Նույն մեխանիզմով է տաքանում նաև մեր բնակարանների օդը (նկ. 2):

Փորձասրվակի մեջ մի կտոր սառույց դնենք և վրան սառը ջուր լցնենք: Սրվակը վերևից տաքացնելիս՝ ջրի վերին շերտերը սկսում են եռալ մինչդեռ ջրի ստորին շերտերը սառն են մնում, անգամ սառույցը չի հալչում(նկ. 3): Սա բացատրվում է նրանով, որ տաքացման այս եղանակի դեպքում կոնվեկցիա չի կատարվում: Տաքացած շերտերը բարձրանալու տեղ չունեն. դրանք առանց այդ էլ վերևում են: Իսկ ստորին սառը շերտերը այդպես էլ կմնան ներքևում: Նույն պատճառով չի տաքանում նկ. 4-ում պատկերված փորձասրվակում գտնվող օդը:

Այս փորձերը ոչ միայն ապացուցում են, որ հեղուկներն ու գազերը պետք է տաքացնել ներքևից, այլև որ դրանցում ջերմահաղորդականությունը շատ դանդաղ է ընթանում:

Կոնվեկցիայի երևույթը մեծ դեր է խաղում բնության մեջ և լայնորեն օգտագործվում է կենցաղում: Նրա շնորհիվ մթնոլորտի օդը շարունակ խառնվում է՝ ապահովելով օդի գրեթե նույն բաղադրությունը Երկրի բոլոր մասերում: Կոնվեկցիայով է պայմանավորված ամպերի գոյացումը, քամիների առաջացումը, ջրի շրջապտույտը բնության մեջ, ծովափնյա մեղմաշունչ զեփյուռի առաջացումը ու էլի շատ երևույթներ: Ջեռուցման համակարգերի աշխատանքի հիմքում կոնվեկցիայի երևույթն է, կոնվեկցիան է ապահովում քարշը ծխնելույզներում:

Ճառագայթային ջերմափոխանակություն

Երկիրն Արեգակից էներգիա է ստանում: Քանի որ դրանց միջև անօդ տարածություն կա, ապա էներգիան չի կարող փոխանցվել ոչ ջերմահաղորդականության, ո՛չ էլ կոնվեկցիայի շնորհիվ:

Խարույկի մոտ նստելիս զգում ենք, թե ինչպես է կրակը տաքացնում մեր մարմինը (նկ. 5): Մնում է ենթադրել, որ կա ջերմափոխանակության ևս մի տեսակ: Այդ տեսակի դեպքում ներքին էներգիան ճառագայթվում է մի մարմնի կողմից և կլանվում մյուսի կողմից: Այդ ճառագայթումն անվանում են ջերմային ճառագայթում, իսկ ջերմափոխանակության այս տեսակը՝ ճառագայթային ջերմափոխանակություն:

Ջերմահաղորդականությունը, որն իրականացվում է ջերմային ճառագայթման արձակման և կլանման միջոցով, կոչվում է ճառագայթային ջերմափոխանակություն:

Ճառագայթային ջերմափոխանակության ժամանակ էներգիա ճառագայթած մարմնին ներքին էներգիան նվազում է, իսկ էներգիա կլանած մարմնինը՝ աճում: Ջերմափոխանակության այս տեսակի առանձնահատկությունն այն է, որ կարող է իրականանալ նաև անօդ տարածության միջով: Ջերմային ճառագայթում են առաքում բոլոր մարմինները: Էլեկտրական սալիկի շիկացած պարույրին, վառվող էլեկտրական լամպին, ջեռուցման մարտկոցին, տաք վառարանին ձեռքը կողքից մոտեցնելիս մենք տաքություն ենք զգում: Նկատում ենք նաև, որ ինչքան բարձր է մարմնի ջերմաստիճանը, այնքան ուժեղ է տաքացնում այն, այսինքն՝ այնքան շատ էներգիա է հաղորդում ճառագայթման միջոցով:

Օրինակ

Վառվող լամպի մոտ, միևնույն հեռավորության վրա տեղադրենք միատեսակ մետաղյա թիթեղներ, որոնցից մեկի մակերևույթը ներկված է սպիտակ գույնի, իսկ մյուսինը՝ սև գույնի ներկերով (նկ. 6):

Որոշ ժամանակ անց չափենք թիթեղների ջերմաստիճանը: Կտեսնենք, որ սպիտակ գույնի թիթեղը գրեթե չի տաքացել և նրան հպած ջերմաչափը ցույց է տալիս սենյակի ջերմաստիճանը, իսկ սև գույնի սկավառակի ջերմաստիճանը զգալիորեն բարձր կլինի սենյակի ջերմաստիճանից (նկ. 7)::

Այսպիսով, մուգ գույնի մակերևույթները ջերմային ճառագայթման ավելի լավ կլանիչներ են, քան ավելի բաց գույնի մակերևույթները: Հետաքրքիր է, որ ջերմային ճառագայթման արձակման տեսակետից էլ առավելությունը մուգ գույնի մարմիններինն է: Միևնույն ջերմաստիճանում գտնվող մարմիններից մուգ գույնի մարմինները ավելի շատ էներգիա են ճառագայթում, քան բաց գույնի մարմինները: Դրանում կարելի է համոզվել հետևյալ փորձով: Վերը նշված թիթեղները պահենք եռացող ջրի մեջ այնքան ժամանակ, մինչև նրանց ջերմաստիճանները դառնան \(100°C\):

Բայեր և դերբայեր

Одиночество

У всех нас есть друзья родственники и близкие нам люди. Но иногда бывают такие ситуации когда нам надо с ними расстаться. Со мной тоже была такая ситуация когда я отправился в путешествие с моими учителями. Я отправился вместе с ними потому что думал что мы будем играть в зимние игры и посещать в древни Армянские места. Но в течении этих трех дней я успел разочароваться поскольку дом был не в самом лучшем состойании, а друзя жили в соседней лачуге. Всю ночь я не спал поскольку, думал о моих родителях и следил за костром чтобы ночью некто не замерз. По утрам мне было скучно и меня клонило в сон. На второй день я хотел сбежать, но не смог поскольку не было навигатора. А на третий день полумертвым я вернулся домой и смотрел на еду как на какое-то чудо.

Անձնագիր

Քիմիական նշանը — H

Քիմիական բանաձևը — H2

Հարաբերական ատոմային զանգված — 1.008

Ar — 0.0000000000000000000000067 գրամ

Հարաբերական մոլեկուլյին զանգվածը — Mr 2

Կարգաթիվը — 1

Խումբը — 1

Պարբերությունը — 1

Ենթախումբը — Գլխավոր

Ջրածնի ատոմը կազմված է մեկ պրոտոնից և մեկ էլեկտրոնից:

Օքսիդացման աստիճանը — 1

Տղան և շունը վերլուծություն

Այս հետաքրքիր պատմվածքը կարդալուց հետո ես հասկաց, որ մարդիկ շատ բազմակողմանիեն լինում: Այս պատմվածքը շատ տխուր էր և շատ հետաքրքիր: Տղայի վրա անընդատ ծիծաղում էին և հսրվսծում նրան: Իսկ ամենավերջում նրա ամենալավ ընկերոջը՝ նրա շանը տարան նրա մոտից: